Dòng Ngưu Đầu có sớm nhất, phát xuất khi Đại sư Pháp Dung gặp Tứ tổ Đạo Tín. Sự truyền thừa không kéo dài, chỉ khoảng sau Tứ Tổ 9 đời thì vắng bóng.
Đôi dòng về tông Ngưu Đầu
Thiền sư Pháp Dung là Sơ tổ tông Ngưu Đầu.
Ban đầu Sư thuộc Tam Luận tông (Trung Luận, Thập Nhị Môn Luận, Bách Luận), nhấn mạnh về “Nhất thiết giai không” (tất cả đều không), “Bổn lai vô sự” (Xưa nay vô sự). Nhờ thiền định có thể đạt đến cảnh giới “Táng Kỷ vong tình” (Phá ngã quên tình), rốt ráo đạt đến “Vô sở đắc”.
Một điểm đáng lưu ý là Thiền học vùng Giang Đông lấy Ngưu Đầu Sơn (thuộc Nhuận Châu) làm trung tâm.
Theo “Tống Tăng Truyện” có nói: “Dung là người thuần hậu nhu hòa, ý chí mạnh mẽ hiếm có, được xem như Đạt-ma của Đông Hạ”.
Sau này mới có quan điểm Pháp Dung là tác giả của “Tuyệt Quán Luận”, và tư tưởng căn bản của thiền Ngưu Đầu tiểu biểu trong hai tác phẩm “Tuyệt Quán Luận” và “Tâm Minh” (Trong Tuyệt Quán Luận cho rằng: “Vô tâm tức vô vật, vô vật tức thiên chân, thiên chân tức đại đạo”).
Tông Mật cho rằng: “Thiền sư Pháp Dung là người có tính cách thanh cao, đơn giản, tinh thần và trí tuệ đều sắc bén. Lúc đầu do nhiều năm nghiên cứu lý Bát-nhã, đã ngộ các pháp vôn không, mê tình đều không chấp”.
Xin trích trong “Tông Cảnh Lục” để hiểu cách quán của ngài Pháp Dung:
“Đại sư Pháp Dung nói: “Hình bóng trong gương vốn vô tâm; nói cảnh tượng vô tâm là từ chỗ vô tâm nói vô tâm. Đối với người hữu tâm, nói người vô tâm là từ chỗ hữu tâm nói vô tâm. Trong hữu tâm nói vô tâm là quán ngọn (mạt quán); trong vô tâm nói vô tâm là quán gốc (bổn quán).
Vì chúng sinh chấp có thân tâm nên nói bóng trong gương để phá cái chấp; vì chúng sinh chấp bóng trong gương là thật nên nói tất cánh không để phá cái chấp bóng trong gương”.
Xem bài “Tâm Minh” khả dĩ hiểu được tông chỉ dòng Ngưu Đầu.
Tông Ngưu Đầu cực thịnh một thời vào đời Đường, từ đời Tống trở về sau thì suy vi, không phát triển được nên thất truyền.
